Αρχαιολογικοί χώροι
Οινιάδες
Μοναδικό μνημείο του χώρου και ένα από τα επιβλητικότερα της αρχαιότητας λόγω της πολύ καλής διατήρησής τους αποτελούν οι νεώσοικοι ή τα νεώρια. Οι νεώσοικοι βρίσκονται στο ΝΔ. άκρο της οχύρωσης του λιμανιού, στην οποία δεσπόζουν ο «κοκκινόπυργος» και η λοξή τοξωτή πύλη, η αποκαλούμενη «αυλόπορτα», καθώς και τα ερείπια ενός δεύτερου επίσης μεγάλου σε μέγεθος και λοξού στην κάτοψη πύργου που την προστατεύει.
Το θέατρο των Οινιαδών είναι κτισμένο κοντά στην Αγορά της αρχαίας πόλης σε θέση που προσφέρει εκπληκτική θέα προς τις γύρω πεδινές εκτάσεις. Από το κοίλο, το οποίο είναι λαξευμένο στον γκρίζο τοπικό ασβεστόλιθο της περιοχής, διατηρούνται σήμερα μόνο δεκαεννέα σειρές εδωλίων. Στη νοτιοδυτική του πλευρά υπήρχαν κτιστές σειρές εδωλίων, ορισμένα από τα οποία φέρουν απελευθερωτικές επιγραφές.
Αλίκυρνα
Στη θέση «Χίλια Σπίτια» κοντά στο σημερινό οικισμό Άγιος Θωμάς, μεταξύ Καλυδώνας και Πλευρώνας, εντοπίζονται τα ερείπια μιας ακόμη αρχαίας πόλης, τα οποία ταυτίζονται σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές με αυτά της Αλίκυρνας. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι η πόλη βρισκόταν, όπως και η Πλευρώνα, προς την ενδοχώρα («in mediterraneo Pleuron, Halicyrna»), ενώ ο Στράβων την περιγράφει ως κώμη, η οποία απέχει τριάντα στάδια από την Καλυδώνα. Ωστόσο, δεν υπάρχει επιγραφική επιβεβαίωση για την ασφαλή ταύτισή της.
Το τείχος της ακρόπολης, το οποίο ακολουθεί τη μορφολογία ενός χαμηλού λόφου στις νότιες υπώρειες της οροσειράς του Αρακύνθου (Ζυγός) σώζεται αποσπασματικά, ενώ στο εσωτερικό του είναι ορατά τα θεμέλια μεγάλου κτηρίου. Ξεχωριστό τείχος, το οποίο φαίνεται ότι εκτεινόταν μέχρι την πεδιάδα γύρω από τον λόφο της ακρόπολης, περιέβαλε τα οικοδομήματα της πόλης, ενώ ένας μνημειακής μορφής αποχετευτικός (;) αγωγός με επιμελημένα τοιχώματα, συμπληρώνει την εικόνα μας γι’ αυτήν. Η περίοπτη θέση της πόλης την καθιστά σημαντική, καθώς ήλεγχε, όπως η Καλυδώνα και η Πλευρώνα, τους χερσαίους και θαλάσσιους δρόμους που συνέδεαν τη Νότια Ελλάδα με τον Αμβρακικό κόλπο και την Ήπειρο.
Πλευρώνα
Η αρχαία Πλευρώνα μνημονεύεται για πρώτη φορά από τον Όμηρο μαζί με άλλες τέσσερις αιτωλικές πόλεις, την Καλυδώνα, τη Χαλκίδα, την Ώλενο και την Πυλήνη, στον περίφημο κατάλογο των ελληνικών πλοίων που συμμετείχαν στην εκστρατεία κατά των Τρώων. Η θέση της ομηρικής (μυκηναϊκής) Πλευρώνας (Παλαιά Πλευρώνα) ταυτίζεται σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές με τα σωζόμενα ερείπια στους λόφους Γυφτόκαστρο ή Ασφακοβούνι και Πετροβούνι κοντά στο σημερινό οικισμό Νέων Υδραγωγείων του Δήμου Ι. Π. Μεσολογγίου.
Στην ίδρυση της Νέας Πλευρώνας αναφέρεται ο γεωγράφος Στράβων, σύμφωνα με τον οποίο η πόλη κτίστηκε αμέσως μετά το 235/4 π.Χ. όταν ο Δημήτριος Β’ ο Μακεδών, ο αποκαλούμενος και Αιτωλικός, κατέστρεψε την Παλαιά Πλευρώνα. Σύμφωνα με τον Στράβωνα οι κάτοικοί της ίδρυσαν μια νέα πόλη, η θέση της οποίας ταυτίζεται με τα σωζόμενα σήμερα ερείπια στο λεγόμενο «Κάστρο της Κυρά-Ρήνης». Η Νέα Πλευρώνα βρίσκεται 5 χλμ. περίπου βορειοδυτικά της πόλης του Μεσολογγίου και καταλαμβάνει δύο λόφους στις νότιες υπώρειες της οροσειράς του Αρακύνθου (Ζυγός). Κτισμένη σε θέση φύσει οχυρή και στρατηγικής σημασίας ήλεγχε τόσο τον χερσαίο δρόμο που συνέδεε τη νότια Ελλάδα με την Ήπειρο όσο και το θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ Ιονίων νήσων και Δυτικής Στερεάς. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες σε έκταση πόλεις της Αιτωλίας με εντυπωσιακή διατήρηση των τειχών της. Το ισχυρό τείχος της έχει συνολικό μήκος 2,360 μ. και περιλαμβάνει οκτώ ορατές πύλες, μία πυλίδα, τριάντα έξι πύργους και έντεκα κλίμακες ανόδου σε αυτούς και στον περίδρομο του τείχους.
Καλυδώνα
Η αρχαία Καλυδώνα υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Αιτωλίας. Η ισχυρή οχύρωσή της, κλασικής – ελληνιστικής περιόδου, απλώνεται σε δύο γειτονικούς λόφους με την ονομασία «Κούρταγα» κοντά στο σημερινό Ευηνοχώρι.
Σύμφωνα με τη μυθολογία ιδρυτής της θεωρείται ο Καλυδώνας, γιος του γενάρχη της Αιτωλίας Αιτωλού. Η πόλη έχει συνδεθεί με έναν από τους πιο γνωστούς μύθους της αρχαιότητας, αυτόν της Θήρας του Καλυδώνιου Κάπρου, τον οποίο κατάφερε να εξοντώσει ο Μελέαγρος, γιος του βασιλιά της Καλυδώνας Οινέα, με τη βοήθεια της Αταλάντης.
Ελάχιστες είναι οι αρχαιολογικές μαρτυρίες που έχουμε στη διάθεσή μας για τη μυκηναϊκή εποχή, αν και η Καλυδώνα είναι μία από τις πέντε αιτωλικές πόλεις που συμμετείχαν στην Τρωική Εκστρατεία με σαράντα πλοία υπό τον βασιλιά Θόα, γιο του Ανδραίμονα, όπως μας περιγράφει ο Όμηρος στον περίφημο «Νηών Κατάλογο». Αξιόλογα ευρήματα από τάφους της Πρωτογεωμετρικής εποχής (10ος – 9ος αι. π.Χ.) διαφωτίζουν τις γνώσεις μας για τους κρίσιμους αιώνες της μετάβασης από τα προϊστορικά στα ιστορικά χρόνια. Στη Γεωμετρική εποχή (9ος – 8ος αι. π.Χ.) αρχίζει η άσκηση λατρείας στο χώρο που αργότερα ιδρύθηκε το Λάφριο ή Λαφριαίο, ιερό αφιερωμένο στην Άρτεμη Λαφρία και τον Απόλλωνα Λάφριο. Ήταν το δεύτερο σε φήμη και σπουδαιότητα ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Οι πρώτοι ναοί μνημειακής μορφής κτίζονται στα τέλη του 7ου αι. π.Χ., ήταν ξύλινοι και είχαν πλούσιο γραπτό κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Στους επόμενους αιώνες οι ναοί δέχονται πολλές επισκευές, ενώ στο χώρο του ιερού προστίθενται και νέα οικοδομήματα (στοά με πληθώρα βάθρων και εξεδρών, βωμοί, θησαυροί, κ.ά.). Το ιερό συνδεόταν κατά την αρχαιότητα μέσω της λεγόμενης ιεράς οδού με τη δυτική πύλη της οχύρωσης της πόλης. Η λατρεία των θεών περιλάμβανε μεγαλοπρεπή γιορτή με πομπή και ολόκαυστες θυσίες, τα Λάφρια. Περίφημο ήταν το χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος, έργο Ναυπάκτιων γλυπτών, του Μέναιχμου και του Σοΐδα, το οποίο μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ. μεταφέρθηκε στην Πάτρα μαζί με τη λατρεία της θεάς, όπως μας πληροφορεί ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας.
Ρωμαϊκές Θέρμες (Αγίου Θωμά)
Σε μικρή απόσταση από το Μεσολόγγι στη θέση «Άγιος Ιωάννης» σώζεται μεγάλο και επιβλητικό δημόσιο συγκρότημα λουτρών της ρωμαϊκής εποχής. Το μνημείο ήταν γνωστό στον άγγλο περιηγητή W. M. Leake, ο οποίος το ταύτισε με ρωμαϊκά λουτρά. Ορισμένοι μελετητές τοποθετούν στη θέση αυτή τον αρχαίο Έλαο ή Έλαιο, που αναφέρεται από τον ιστορικό Πολύβιο, όταν περιγράφει την προέλαση του Μακεδονικού στρατού υπό τον Φίλιππο Ε΄ από τους Οινιάδες προς τη Νότια Αιτωλία το 219 π.Χ., ενώ άλλοι θεωρούν ότι εξυπηρετούσε στρατιωτική εγκατάσταση ή στρατόπεδο.
Από το λουτρικό συγκρότημα έχουν ταυτιστεί μία μεγάλη ορθογώνια δεξαμενή για το ψυχρό λουτρό (Frigidarium), επενδεδυμένη με υδραυλικό κονίαμα στα πλευρικά τοιχώματα και με πολύχρωμες μαρμάρινες πλάκες στον πυθμένα, ένας κεντρικός χώρος με τέσσερις κτιστούς κυλινδρικούς λουτήρες (alvei) για το χλιαρό λουτρό (Tepidarium), το δάπεδο των οποίων ήταν επίσης στρωμένο με μαρμάρινες πλάκες, μια σειρά από μικρούς χώρους διαφόρων σχημάτων διαμορφωμένους σε λουτήρες για το θερμό λουτρό (Caldarium), τα υπόκαυστα (hypocausta) και τα praefurnia (χώροι, όπου θερμαινόταν το νερό). Ένα ακόμη δωμάτιο έχει ταυτιστεί με αποδυτήριο (apodyterium) και ένα άλλο με sudatorium, δωμάτιο όπου γίνονταν η εφίδρωση. Η τροφοδοσία του λουτρού με νερό γινόταν μέσω δύο μεγάλων κτιστών ορθογώνιων δεξαμενών.
Ιστορικοί χώροι
Το Τείχος
Ο Κήπος των Ηρώων
Πρόκειται για μια σημαντική έκταση που βρίσκεται εσωτερικά του τείχους της πόλης, που χρησιμοποιήθηκε ως κοιμητήριο στα χρόνια των Πολιορκιών (1822 – 1826). Η ιδέα της δημιουργίας ενός κήπου αφιερωμένου στη μνήμη των προμάχων του Μεσολογγίου ανήκει στον πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια.Ο κήπος είναι πυκνοφυτεμένος, διάσπαρτος από μνημεία, που ανεγέρθηκαν κατά καιρούς, αφιερωμένα σε εξέχουσες στρατιωτικές και πολιτικές προσωπικότητες της εποχής, Έλληνες και Φιλέλληνες.Ξεχωρίζουν ο Τύμβος των Ηρώων, κεντρικό μνημείο, που εγκαινιάστηκε το 1838 και μέσα στο οποίο τοποθετήθηκαν τα ιερά λείψανα των αγωνιστών, το μνημείο του Μάρκου Μπότσαρη, ο μαρμάρινος ανδριάντας του Άγγλου Φιλέλληνα και ποιητή Λόρδου Βύρωνα, έργο του Τήνιου γλύπτη Γεωργίου Βιτάλη, το μνημείο του Ελβετού Φιλέλληνα Ιωάννη – Ιακώβου Μάγερ, εκδότη της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά», το υπέροχο και πρωτότυπο μνημείο των Φιλελλήνων, κατασκευασμένο από λίθους, σπασμένα κανόνια και μπάλες του Αγώνα, τα μνημεία των Γάλλων, Φινλανδών, Γερμανών, Ρώσων, Σουηδών, Πολωνών, Ιταλών, Αμερικανών και των Κυπρίων αγωνιστών.Ο Κήπος των Ηρώων αποτελεί σύμβολο εθνικής αναφοράς και πρέπει να παραμείνει κιβωτός Εθνικής Μνήμης για να μας θυμίζει το χρέος προς την πατρίδα και την πίστη στα ιδανικά της φυλής μας.
Ο ανεμόμυλος
Το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής
Ο μικρός ναός αφιερωμένος στην αγία Παρασκευή που βρίσκεται έξω από τον κήπο των Ηρώων, είναι το ιστορικό εκκλησάκι όπου τον Απρίλιο του 1826 συνήλθε η προσωρινή διοικούσα επιτροπή του αγώνα του Μεσολογγίου, αποτελούμενη από πολλούς οπλαρχηγούς, πολιτικούς και καπεταναίους του Μεσολογγίου και αποφάσισαν την Έξοδο.Απoφάσισαν δε η έξοδος να γίνει στις 2 τη νύχτα του Σαββάτου της 10ης Απριλίου 1826, μετά από σχέδιο που πρότεινε ο Ιωσήφ Ρωγών στον Ν. Κασομούλη και υπεγράφη από όλους τους Μεσολογγίτες.
Μοναστήρι του Αγίου Συμεών
Βυζαντινοί ναοί – Εκκλησίες
Άγιος Νικόλαος Κρεμαστός
Σε απότομη πλαγιά του Αρακύνθου που βλέπει προς τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού βρίσκεται το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα σπηλαιώδη μοναστήρια του ελλαδικού χώρου με μοναδικές τοιχογραφίες – βραχογραφίες. Μικρό σπήλαιο, επίσης με εξαιρετικές και σπάνιες τοιχογραφίες σώζεται 20 μ. βορειότερα. Στο εσωτερικό του μεγάλου σπηλαίου υπάρχει λιθόκτιστο τέμπλο που χωρίζει το σπήλαιο σε ιερό και κυρίως ναό, στο κέντρο του οποίου σώζεται στέρνα που συγκέντρωνε τα νερά της βροχής. Το σπουδαίο αυτό μοναστικό κέντρο διέθετε κατά τη βυζαντινή εποχή βιβλιογραφικό εργαστήριο αντιγραφής κωδίκων (scriptorium) και εξ ίσου πλούσια βιβλιοθήκη. Χειρόγραφα από τον Άγιο Νικόλαο τον Κρεμαστό σώζονται σήμερα σε βιβλιοθήκες της Δυτικής Ευρώπης. Το εικονογραφικό πρόγραμμα είναι μοναδικό. Τα δύο σπήλαια διακοσμούνται με έξοχες τοιχογραφίες-βραχογραφίες της λεγόμενης καππαδοκικής τέχνης, που φανερώνουν τη σύνδεση της Αιτωλίας και της Ακαρνανίας με την Καππαδοκία, τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 13ο αιώνα.
Επισκοπή Μάστρου
Στην περιοχή της Παραχελωίτιδας σε χαμηλό λόφο νότια του χωριού Μάστρου υψώνεται η επισκοπή Μάστρου, που τιμάται στο όνομα του Αγίου Ιωάννη του «Ριγανά». Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη εδώ πρέπει να ήταν η έδρα του επισκόπου Αχελώου. Αρχικά ο ναός κτίστηκε ως τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, με τρεις ημικυκλικές αψίδες και με νάρθηκα. Είχε στην κάτοψη το σχήμα του στενόμακρου ορθογωνίου και χωριζόταν σε τρία κλίτη με συνεχόμενους τοίχους που έφεραν τοξοειδή ανοίγματα. Το μνημείο ανήκει στην κατηγορία των ναών που αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές και στις βασιλικές της μεσοβυζαντινής περιόδου. Στην κόγχη του ιερού διακρίνεται η Πλατυτέρα ανάμεσα σε δύο ολόσωμους αρχαγγέλους με αυτοκρατορικές στολές που κρατούν σφαίρα. Σε μικρότερη κλίμακα διακρίνεται αμυδρά γονατιστός κληρικός, ενδεχομένως ο αφιερωτής. Οι τοιχογραφίες του ναού πρέπει να είναι του 12ου-13ου αιώνα. Μικρά τμήματα από το ψηφιδωτό δάπεδο του ναού με διακόσμηση παλαιοχριστιανικής εποχής σώζονται σήμερα στο κεντρικό κλίτος και στο δάπεδο της κόγχης του ιερού.
Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Σπυρίδωνος
Ο Άγιος Σπυρίδων είναι ο πολιούχος του Μεσολογγίου. Στον ομώνυμο ναό που είναι και μητροπολιτικός ξεκινά η πομπή η οποία κατευθύνεται προς τον κήπο των Ηρώων, περνώντας μέσα από την πόλη στο αποκορύφωμα των εορτών της Εξόδου.
Ιερά Μονή Αγίου Συμεών Μεσολογγίου
Λίγο πιο έξω από την πόλη του Μεσολογγίου στις ρίζες του όρους Αράκυνθος στην περιοχή Μεσολογγίου (6km απο το κέντρο της πόλης) σε υψόμετρο 190μ, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Συμεών που ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα και ήταν το καταφύγιο των κλεφτών του Αράκυνθου.Όταν έγινε η Έξοδος της φρουράς του Μεσολογγίου, το μοναστήρι τ’ Αι-Συμιού είχε οριστεί σαν τόπος συγκέντρωσης μαχητών για να βοηθήσουν τους”Εξοδίτες” αφού προοριζόταν να αποτελέσει καταφύγιο για τους 1800 περίπου πολιορκημένους, Αναλαμβάνοντρας μετά τον Γ. Καραϊσκάκη την αρχιστρατηγία ο Κ. Μπότσαρης το σχέδιο άλλαξε γιατί τον.Έτσι, οι “Εξοδίτες” έφτασαν στο μοναστήρι χωρίς να βρουν την σημαντική για την κατασταση τους βοήθεια και εξαιτίας αυτού δέχθηκαν στη χαράδρα την επίθεση του Αλβανικού ιππικού. Το μοναστήρι καταστράφηκε αφού παραδόθηκε στις φλόγες από τις στρατό των Κιουταχ και Ιμπραήμ. Ξαναχτίστηκε από τον αρχιμανδρίτη Ιωαννίκιο Αγγελέτο, το 1836. Από τότε, ουσιαστικά καθιερώθηκε η μετάβαση πανηγυριστών στο μοναστήρι κατά τη γιορτή της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου) και των αρματωμένων και έφιππων πανηγυριστών την ημέρα της Πεντηκοστής.Του Αγίου Πνεύματος γίνεται μεγάλο πανηγύρι, με συμμετοχή καβαλάρηδων με παραδοσιακές φορεσιές. Στον Αι-Συμιό θα βρεί κανείς το ωραίο Βυζαντινό εκκλησάκι, τα κελιά του, τον ξενώνα των Πανηγυριστών, το μεγάλο λευκό σταυρό που στήσανε εις μνήμη των πεσόντων αγωνιστών και θα απολαύσετε το όμορφο τοπίο, αφου η τοποθεσία είναι γεμάτη πλατάνια ενώ τρεχούμενα νερά διασχίζουν την πυκνή βλάστησή της.
Αγία Τριάδα (Λιμνοθάλασσα Κλείσοβας)
Αη Σώστης (Λιμνοθάλασσα Βασιλάδι)
Παναγία Λεσινιώτισσα
Ιερός Ναός Παμεγίστων Ταξιαρχών Αιτωλικού
Μουσεία – Χώροι τέχνης
Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης
Βρίσκεται στην κεντρική πλατεία Μάρκου Μπότσαρη και στεγάζεται στο παλιό Δημαρχείο. Είναι ένα νεοκλασσικό κτίριο που χτίστηκε το 1932 όταν ήταν δήμαρχος ο Χρήστος Ευαγγελάτος. Εδώ συναντάμε μια πλούσια συλλογή από πίνακες Ελλήνων και ξένων ζωγράφων που είναι εμπνευσμένοι από τον αγώνα του Μεσολογγίου.Εκτίθενται έργα όπως: “Η υποδοχή του Λ. Βύρωνα στο Μεσολόγγι” του Δ. Κασόλα, “Η Ελλάδα πάνω από τα ερείπια του Μεσολογγίου”, (αντίγραφο του Ντελακρουά), “Το Καραούλι” του Βρυζάκη, “Η ανατίναξη του Χ. Καψάλη” του ιδίου, “Η `Εξοδος” (αντίγραφο).Εκεί βρίσκεται τέλος ο συγκλονιστικός πίνακας του Lansac “Η Μεσολογγίτισσα” που απεικονίζει μια μητέρα που αφού σκότωσε το γιό της, δίπλα στον νεκρό άντρα της στρέφει το μαχαίρι καταπάνω της. Ο πίνακας αυτός δωρήθηκε από την `Ελενα Ελευθ. Βενιζέλου στον Δ. Μεσολογγίου. Μπροστά στο μουσείο είναι οι προτομές των πρωθυπουργών της Ελλάδας Χ. Τρικούπη και Επαμ. Δεληγεώργη.
Μουσείο Παλαμά
Εδώ έμενε ο εθνικός ποιητής κ. Παλαμάς. Στο μουσείο πλέον εκτίθενται αντικείμενα που αφορούν την ζωή του και την εποχή του.
Μουσείο Τρικούπη
Εδώ έμενε η οικογένεια Τρικούπη. Στο μουσείο πλέον εκτίθενται αντικείμενα που αφορούν την ζωή τους και την εποχή τους.
Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης
Ο Χρήστος Μοσχανδρέου, οραματιστής της δημιουργίας και λειτουργίας της Πινακοθήκης γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1950 από Αιτωλοακαρνάνες γονείς. Δραστηριοποιήθηκε στο χώρο της ελληνικής διαφήμισης και διακρίθηκε στους κοινωνικούς και πολιτικούς χώρους με επιτυχία. Είναι συλλέκτης ιδεολόγος και λάτρης της ελληνικής τέχνης. Μαζί με τη σύντροφο της ζωής του Σοφία αποφάσισαν να δημιουργήσουν την Πινακοθήκη Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης για να προσφέρουν σε ολόκληρο το νομό Αιτωλοακαρνανίας την δυνατότητα της επαφής με τη σύγχρονη εικαστική πραγματικότητα αλλά και τη μελέτη.
Μια μεγάλη εξειδικευμένη βιβλιοθήκη Τέχνης και Ιστορίας του Νομού είναι ανοιχτή στους μελετητές και τους νέους και έτσι το Μουσείο στεγάζει αυτό το συγκεντρωμένο σπουδαστήριο.Το κτίριο της Πινακοθήκης κατασκευασμένο περί το 1835, ανακαινίσθηκε με τον πιο κατάλλληλο τρόπο. Οι εργασίες χρηματοδοτήθηκαν εξ ολοκλήρου από την οικογένεια Μοσχανδρέου, χωρίς επιδοτήσεις και χωρίς καμμιά κρατική ενίσχυση. Ο φορέας που καλύπτει την εφαρμογή των αντιλήψεων των ιδρυτών του είναι η μη κερδοσκοπική εταιρεία.Η Πινακοθήκη Χρήστου και Σοφίας Μοσχανδρέου είναι Μουσείο που περιέχει έργα ζωγραφικής, χαρακτικής και γλυπτικής Ελλήνων καλλιτεχνών του 20ου αιώνα.
Κέντρο Λόγου και Τέχνης «Διέξοδος»
Το Ιστορικό Μουσείο «Διέξοδος» στεγάζεται και λειτουργεί σε ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα προεπαναστατικά σπίτια του Μεσολογγίου. Στο δεύτερο συνθετικό του ονόματός του φέρει την λέξη «Έξοδος». Δεν πρόκειται βέβαια για σύμπτωση, αφού το Μουσείο, όχι μόνο στεγάζεται στο πατρικό σπίτι του Αρχηγού της Φρουράς των Μεσολογγιτών κατά την ηρωική Έξοδο του 1826, Θανάση Ραζή-Κότσικα, αλλά στεγάζει και το όραμα μιας αληθινής δι-εξόδου προς την ελευθερία της σύγχρονης δημιουργικής και πολιτιστικής έκφρασης των κατοίκων του Μεσολογγίου και της ευρύτερης Δυτικής Ελλάδας. Το διώροφο πατρογονικό του Θανάση Ραζή-Κότσικα, χτισμένο στα τέλη του 18ου αιώνα, στέγασε ως το 1900 τα μέλη της οικογένειας, ενώ αργότερα λειτούργησε ως ξενοδοχείο, οιναποθήκη, εστιατόριο, καφενείο, γαλατάδικο και στραγαλάδικο. Από την δεκαετία του 1980 και μετά, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των ιδιοκτητών του, το κτίριο κατέστη ετοιμόρροπο και η Πολιτεία αδιαφορούσε πλήρως για την τύχη του. Προ αυτής της καταστάσεως το 1998, η τελευταία αναγγελία πώλησής του, βρήκε τον δικηγόρο Νίκο Κορδόση αποφασισμένο να αναλάβει τη διαχείριση της σημαντικής ιστορίας του κτιρίου. Έτσι αφού το αγόρασε, το μετέτρεψε με δικές του δαπάνες σε μια εστία πολιτισμού, σε ένα ζωντανό Ιστορικό Μουσείο στην καρδιά του τόπου που ενέπνευσε τον «Ύμνο Εις την Ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού και το παρέδωσε στην κοινωνία του Μεσολογγίου και της ευρύτερης περιοχής με την επωνυμία «Διέξοδος». Έκτοτε η «Διέξοδος» λειτουργεί ως ένας δυναμικός κοινωφελής πολιτιστικός οργανισμός, στους χώρους του οποίου ο επισκέπτης εισέρχεται, και κυρίως οι νέοι, όχι σαν παθητικός θεατής αλλά σαν συμμέτοχος μιας ολόκληρης καλλιτεχνικής διεργασίας. Ένας χώρος πολιτισμού, όπου οι άνθρωποι που δεν αρκούνται στη καθημερινότητα βρίσκουν πραγματική διέξοδο, οι καλλιτέχνες τον ιδανικό χώρο για να εκθέτουν τα έργα τους, να χαρίζουν την απόλαυση της μουσικής τους και οι άνθρωποι του πνεύματος για να εκφράζουν τις ιδέες, τις γνώσεις και το απόσταγμα των σκέψεών τους. Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνεται ο,τιδήποτε σχετίζεται με το Μεσολόγγι, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Αρχαία αντικείμενα του 4ου, 3ου και 2ου π.Χ αιώνα, νομίσματα των ελληνιστικών χρόνων, παλαιοχριστιανικά επιστήλια ναών, καθώς και εικόνες, ευαγγέλια και εκκλησιαστικά αντικείμενα του 17ου, 18ου και 19ου αιώνα. Σε ξεχωριστή θεματική ενότητα βρίσκονται ιστορικά κειμήλια της Επανάστασης του 1821, όπως προσωπικά αντικείμενα του Αρχηγού της Εξόδου Θανάση Ραζη-Κότσικα, η σπάθα του πρώτου Φρουράρχου της Πόλης το 1829 Λάμπρου Κουτσονίκα, το κουστέκι του οπλαρχηγού Ναστούλη Δαγκλή, αλληλογραφία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου και άλλων πρωταγωνιστών του Αγώνος, ο σφραγιδόλιθος του Παλαιών Πατρών Γερμανού, άρματα, κοσμήματα και ενδυμασίες του 19ου αιώνα, εφημερίδες της εποχής, φιλελληνικά αντικείμενα, καθώς και χαρακτικά του Λόρδου Βύρωνα. Εκτίθενται επίσης γαλλικά έγγραφα υπογεγραμμένα από τον Μέγα Ναπολέοντα, έγγραφα των πρωθυπουργών Χαρίλαου Τρικούπη και Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, προσωπικά αντικείμενα και σπάνια χειρόγραφα των Μεσολογγιτών ποιητών Κωστή Παλαμά, Μίλτου Μαλακάση και Γεώργιου Δροσίνη ενώ στην Πινακοθήκη του Κέντρου εκτίθενται εικαστικά έργα ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα Ελλήνων και ξένων δημιουργών από το 1865 έως σήμερα. Το Μουσείο λειτουργεί σε καθημερινή βάση και η είσοδος είναι ελεύθερη (πληροφορίες 26310 51260).
Η Βυρωνική Εταιρεία Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου Ιδρύθηκε το 1991, και έχει αναπτύξει αξιόλογες δραστηριότητες εντός και εκτός Ελλάδος, όπως διεθνή Βυρωνικά συνέδρια, διαλέξεις για την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά του Μεσολογγίου και της Ελλάδος γενικότερα, αφιερώματα σε ποιητές με συνοδεία μουσικών παραστάσεων, εκθέσεις, πολιτιστικές εκδρομές, ανταλλαγές αποστολών με το εξωτερικό, καθώς και αδελφοποίηση σχολείων του Μεσολογγίου με αντίστοιχα του Nottingham της Μεγάλης Βρετανίας, όπου βρίσκεται ο προγονικός πύργος του Λόρδου Βύρωνα το Newstead Abbey. Είναι Εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και μέλος της Διεθνούς Βυρωνικής Εταιρείας που εδρεύει στο Λονδίνο, μαζί με σαράντα άλλες Βυρωνικές Εταιρείες από πολλά μέρη του κόσμου. Έχει δημιουργήσει το μοναδικό στην Ελλάδα «Διεθνές Κέντρο Έρευνας και Μελέτης για τον Λόρδο Βύρωνα και τον Φιλελληνισμό», με μία εμπεριστατωμένη πρότυπη λογοτεχνική και ιστορική βιβλιοθήκη 3.000 βιβλίων στα Αγγλικά και Ελληνικά, γύρω από το Ρομαντισμό και το Φιλελληνικό κίνημα του 19ου αιώνα, αλλά και άλλων σύγχρονων συγγραφέων και ποιητών.Επίσης σε συνεργασία με την Ελληνική Εθνολογική Εταιρεία εκθέτει μονίμως Φιλελληνικά Χαρακτικά του 19ου Αιώνα (αναπαραγωγές), από τη συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου με θέμα: «Ελληνική Επανάσταση και Ευρωπαϊκός Φιλελληνισμός», προσφέροντας παράλληλα σε μαθητές σχολείων δωρεάν εκπαιδευτικά προγράμματα σε αυτό το πνεύμα .Το Βυρωνικό Κέντρο είναι το μοναδικό Φιλελληνικό Κέντρο στην Ελλάδα και αποκτά ιδιαίτερη σημασία διότι εδρεύει στην ενδοξότερη πόλη του ελληνικού αγώνα το Ιερό Μεσολόγγι όπου άφησε την τελευταία πνοή του ο Λόρδος Βύρων και πολλοί άλλοι φιλέλληνες. Ήδη λόγω της διεθνούς αποδοχής του, Έλληνες και ξένοι φοιτητές από πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού μαζί με τους καθηγητές τους έρχονται στο Μεσολόγγι και συμμετέχουν στα ετήσια Διεθνή Φοιτητικά Συνέδρια που διοργανώνει.
The Messolonghi Byron Society is a non-profit organization founded in 1991 in Messolonghi, Greece. We are devoted to promoting scholarly and general understanding of Lord Byron’s life and poetry as well as cultivating appreciation for other historical figures in the 19th-century international Philhellenic movement, idealists who, like Byron, gave their fortunes, talents, and lives for the cause of Greek Independence.The International Research Center for Lord Byron and Philhellenism is a library dedicated to the scholarship of Lord Byron, other Romantic Era poets and the Philhellenic Movement. The center has a growing library of thousands books in English and Greek, devoted to critical theory, letters, poetry, history, and many other textual sources. Scholars, students, and enthusiasts are encouraged to use the extensive resources of the library while visiting the historical places of Lord Byron’s last days. This facility is frequently used as venue of International Scholarly Conferences.
Μουσείο Χαρακτικών Τεχνών στο Αιτωλικό
Σημαντικές Εκδηλώσεις
Εορτές Εξόδου του Μεσολογγίου
Πανηγύρι Αη Συμιού
Πανηγύρι Αγία Αγάθης
Πανηγύρι Αη Γιάννη
Πανηγύρι Αγίας Παρασκευής